खरा अानंद हा मानण्यात असतो हे कळालं कि सगळं किती सोपं होऊन जातं. हे मी अामच्या लहानपणीच्या चाळीत शिकलो अत्यंत गजबजलेल्या त्या चाळीमध्ये फक्त दोन घर बंद होती.कारण म्हणे त्याच्या वरच पाण्याची टाकी होती अाणि त्यामुळे त्या खोल्या नेहमी अोलसर असायच्या अाणि अशा टपटपणा-या ठिकाणी कोणी रहात नसे. म्हणुन त्या खोलीच्या समोरची जागा चाळीतल्या लोकांनी रात्रीचा अड्डा म्हणुन केली होती. तिथेच दोन स्टुल टाकुन एकावर कॅरम अाणि दुस-या टेबलवर चेसचा डाव रात्री रंगायचा. रात्रीचे तिथले वातावरण अवर्णनीय असायचे. दोन्ही स्टुलाच्या मध्यभागी एक शंभर वॅटचा बल्ब , खेळणा-याच्या अवतीभवती सल्लागार गर्दी,काही नुसते लाकडी कठड्यावर बसलेली प्रेक्षक मंडळी , आभाळ कंटाळुन चाळीत उसासा घ्यायला अालंय असे सिगारेच्या धुराचे लोट , सोन वितळवुन पाणी अोतल्यावर काचेच्या ग्लासला जसा पिवळसर रंग येईल तसे बियरचे ग्लास. अाणि ह्या गराड्यात ह्या हातातुन त्या हातात 'पास' होणारा एकच ऍशट्रे. मी लहान होतो तेव्हा ब-यादा रात्री जेवण झालो कि तिकडे पळायचो. अाई अोरडायची. मग मी अोरडुन सांगायचो " जिबोनबाबु सोबत बसतोsss ". मग अाई परत अोडायची " "जिबोनदा !!!!! " मग पलीकडुन जिबोनदा उत्तर द्यायचे "हां जी ध्यान है मेरा भेजो दो पार्सल".
जिबोनबाबु म्हणजे जिवनदास चेटर्जी. एका खोलीत एकटे राहणारे, एका बॅंकेत अनेक वर्ष काढुन रिटार्यड झालेले , बायको देवाघरी जाऊन जवळपास तीसेक वर्ष झालेली अाणि मुलबाळ नसलेले जिवनदास नाव सांगतांना जिबोन सांगायचे मग सगळ्याचे ते जिबोनबाबु झाले. काळ्या जाड फ्रेमचा अारडी बर्मन स्टाईल चष्मा. खुरटी दाढी, पांढरा पायजमा -सदरा असा वेष. जिबोनबाबु कधी पत्ते खेळायचे नाही नेहमी बाजुला बसुन असायचे अाणि त्याच्या नजरेत नेहमी एक चमक असायची. ब-यादा खोचक हसुही असायचं. ते हसु पाहुन चेस खेळणारा माणुस घोडा ठेऊन हळुच प्यादं पुढे सरकवायचा. एका लाकडी बाजेवर बसलेले जिबोनबाबु मी गेलो की त्यांना लोड सारखा रेलुन बसायचो. त्यांची खोली तिथेच असल्याने ते नेहमी मला अातुन अमुक-तमुक अाणायला लावायचे. त्यांच्या घरात भिंती कमी अाणि पुस्तकं जास्त होती. मला वाचनाची सवय खरी त्यांनीच लावली. बंगाली वर्तमान पत्र, पुस्तकांचे ढिग, जुन्या पध्तीचा रेकॉर्डवाला टेप, त्याच्या तबकड्या, क्राऊनचा खट्खट अावाज करत चॅनल बदलायचा दोन वित टिव्ही. टागोर ,एसडी बर्मनचे रेकॉर्डस् . संगीत अाणि पुस्तकावर अातोनात प्रेम असणारे जिबोनबाबु कोणत्याही विषयावर तासंन्तास बोलत असे. पण उगाच कोणालाही धरुन द्न्यान पाजळत नसे.कोणी अालं अाणि खुप विचारलं तरच ते बोलत असे. अाणि जेव्हा त्यांचा सुर लागायचा तेव्हा अक्षरश: लोक गुंगुन जायचे. चेस अाणि कॅरम खेळत नसतांना बहुतांशी अामची लोकं पत्ते खेळायचे.ब-याचदा पैसे लावुन खेळ चालतसे. तेव्हा जिबोनबाबुंचे चेह-याचे भाव मजेशीर असायचे . मी जिबोनबाबुंना कधी खेळतांना पहिलं नाही. मी जेव्हा त्यांच्या सोबत बसलेलो असायचो तेव्हा मला कळत असो नसो ते माझ्या कानात खुसफुसायचे. " ये जो पत्तो को पिसते है ना बेटा. ये असल मे गुफ्तगु है इन पत्तो कि समझे" मी डोळै मोठे करुन "हो का ?" असं म्हणायचो फक्त . कधी कधी लोक पैसे लावायचे तेव्हा ते म्हणायचे "बोली किसकी लग रही है ? " मी म्हणायचो "पत्तो की" मग ते म्हणायचे "अरे बावले उनकी किमते तो पहलेसे लीखी है उपर वो वाला पांच, ये वाला दस ,वो राणी याने बारा,ये गुल्लु याने ग्यारह." मग मी विचारायचो " फिर किसकी बोली है ?" ते म्हणायचे " ये लोग अपनी अपनी किस्मत कि बोली लगा रहे है. अभी इस समय उनकी अपने किस्मत पे कितना भरोसा है ये इसकि बोली है." मला मजा यायची. जीवनबाबुंमुळेच मला " खरा अानंद हा तुमच्या मानण्यात असतो" हे कळालं. कधी कधी एकटेच सिगारेट फुंकत बसायचे तेव्हा ते बोलायचे. त्यावेळी खरंतर ते कदाचित स्वत:शी बोलत असावे असं मला ब-यादा वाटायचं. मी फिरायला जायचो तेव्हा ते बोलायचे " पेपर में जो खुनखराबा देख के हररोज रोना रोते है उनको कोनेवाला सर्कस का इश्तिहार क्युं नहीं दिखता भगवान जाने ! " एकदा खालच्या मजल्यावरचे शर्मा वारले. शर्मा म्हणजे परोपकारी माणुस स्वत:साठी कधीछ जगला नाही. त्यावेळी त्यांना पोचवुन अाल्यावर त्यांनी निवांत सिगारेट पेटवली अाणि लाकडी रेलींगवर निर्विकारपणे हात टेकवत म्हणाले " कंधा तो कोई भी देगा मरना खुद को पडता है" असंच एकदा रात्री पत्त्यांचा खेळ खुप रंगला . अाणि नेहमी सारखा सिगारेटचा धुर अाणि वा-यामुळे हलणारा बल्ल्ब अाणि त्यामुळे हलणा-या सावल्या अशा वातावरणात वातावरण खुप तंग झालं ते ही इतकं कि हाणामारी झाली. चुकिचे पत्ते पिसले ,चुकिचे पत्ते निवडले अशा क्षुल्लक कारणावरुन सगळा डाव टोकाला पोचला.अाणि सगळे नाहिसे झाले.अाता उरला फक्त हालणारा बल्ब अाणि अाम्हा दोघांच्या हालणा-या सावल्या अाणि पडलेले स्टुल , विखुरलेले पत्ते , कलंडलेले पेले गोळा करत जीबोनबाबु फक्त स्मित हास्य करत होते. मी त्यांना विचारलं "क्युं हस रहे हो ? क्या हुअा?" तेव्हा जीबोनबाबु म्हणाले " यांद है मेने एकबार कहा था . ये जो पत्ते पिसते है ये गुफ्तगु है इन पत्तों कि..." मी म्हणालो " हा याद है " ते म्हणाले वो बात पुरी नही सुनाई थी मैने तुमको " मी म्हणालो " तो बताअो फिर " जीबनबाबु म्हणाले " पुरी बात ये है कि ये जो पत्ते पिसते है ये गुफ्तगु है इन पत्तों कि.. अौर असल में हम नही वो हमें चुनते है"
जिबोनबाबु म्हणजे जिवनदास चेटर्जी. एका खोलीत एकटे राहणारे, एका बॅंकेत अनेक वर्ष काढुन रिटार्यड झालेले , बायको देवाघरी जाऊन जवळपास तीसेक वर्ष झालेली अाणि मुलबाळ नसलेले जिवनदास नाव सांगतांना जिबोन सांगायचे मग सगळ्याचे ते जिबोनबाबु झाले. काळ्या जाड फ्रेमचा अारडी बर्मन स्टाईल चष्मा. खुरटी दाढी, पांढरा पायजमा -सदरा असा वेष. जिबोनबाबु कधी पत्ते खेळायचे नाही नेहमी बाजुला बसुन असायचे अाणि त्याच्या नजरेत नेहमी एक चमक असायची. ब-यादा खोचक हसुही असायचं. ते हसु पाहुन चेस खेळणारा माणुस घोडा ठेऊन हळुच प्यादं पुढे सरकवायचा. एका लाकडी बाजेवर बसलेले जिबोनबाबु मी गेलो की त्यांना लोड सारखा रेलुन बसायचो. त्यांची खोली तिथेच असल्याने ते नेहमी मला अातुन अमुक-तमुक अाणायला लावायचे. त्यांच्या घरात भिंती कमी अाणि पुस्तकं जास्त होती. मला वाचनाची सवय खरी त्यांनीच लावली. बंगाली वर्तमान पत्र, पुस्तकांचे ढिग, जुन्या पध्तीचा रेकॉर्डवाला टेप, त्याच्या तबकड्या, क्राऊनचा खट्खट अावाज करत चॅनल बदलायचा दोन वित टिव्ही. टागोर ,एसडी बर्मनचे रेकॉर्डस् . संगीत अाणि पुस्तकावर अातोनात प्रेम असणारे जिबोनबाबु कोणत्याही विषयावर तासंन्तास बोलत असे. पण उगाच कोणालाही धरुन द्न्यान पाजळत नसे.कोणी अालं अाणि खुप विचारलं तरच ते बोलत असे. अाणि जेव्हा त्यांचा सुर लागायचा तेव्हा अक्षरश: लोक गुंगुन जायचे. चेस अाणि कॅरम खेळत नसतांना बहुतांशी अामची लोकं पत्ते खेळायचे.ब-याचदा पैसे लावुन खेळ चालतसे. तेव्हा जिबोनबाबुंचे चेह-याचे भाव मजेशीर असायचे . मी जिबोनबाबुंना कधी खेळतांना पहिलं नाही. मी जेव्हा त्यांच्या सोबत बसलेलो असायचो तेव्हा मला कळत असो नसो ते माझ्या कानात खुसफुसायचे. " ये जो पत्तो को पिसते है ना बेटा. ये असल मे गुफ्तगु है इन पत्तो कि समझे" मी डोळै मोठे करुन "हो का ?" असं म्हणायचो फक्त . कधी कधी लोक पैसे लावायचे तेव्हा ते म्हणायचे "बोली किसकी लग रही है ? " मी म्हणायचो "पत्तो की" मग ते म्हणायचे "अरे बावले उनकी किमते तो पहलेसे लीखी है उपर वो वाला पांच, ये वाला दस ,वो राणी याने बारा,ये गुल्लु याने ग्यारह." मग मी विचारायचो " फिर किसकी बोली है ?" ते म्हणायचे " ये लोग अपनी अपनी किस्मत कि बोली लगा रहे है. अभी इस समय उनकी अपने किस्मत पे कितना भरोसा है ये इसकि बोली है." मला मजा यायची. जीवनबाबुंमुळेच मला " खरा अानंद हा तुमच्या मानण्यात असतो" हे कळालं. कधी कधी एकटेच सिगारेट फुंकत बसायचे तेव्हा ते बोलायचे. त्यावेळी खरंतर ते कदाचित स्वत:शी बोलत असावे असं मला ब-यादा वाटायचं. मी फिरायला जायचो तेव्हा ते बोलायचे " पेपर में जो खुनखराबा देख के हररोज रोना रोते है उनको कोनेवाला सर्कस का इश्तिहार क्युं नहीं दिखता भगवान जाने ! " एकदा खालच्या मजल्यावरचे शर्मा वारले. शर्मा म्हणजे परोपकारी माणुस स्वत:साठी कधीछ जगला नाही. त्यावेळी त्यांना पोचवुन अाल्यावर त्यांनी निवांत सिगारेट पेटवली अाणि लाकडी रेलींगवर निर्विकारपणे हात टेकवत म्हणाले " कंधा तो कोई भी देगा मरना खुद को पडता है" असंच एकदा रात्री पत्त्यांचा खेळ खुप रंगला . अाणि नेहमी सारखा सिगारेटचा धुर अाणि वा-यामुळे हलणारा बल्ल्ब अाणि त्यामुळे हलणा-या सावल्या अशा वातावरणात वातावरण खुप तंग झालं ते ही इतकं कि हाणामारी झाली. चुकिचे पत्ते पिसले ,चुकिचे पत्ते निवडले अशा क्षुल्लक कारणावरुन सगळा डाव टोकाला पोचला.अाणि सगळे नाहिसे झाले.अाता उरला फक्त हालणारा बल्ब अाणि अाम्हा दोघांच्या हालणा-या सावल्या अाणि पडलेले स्टुल , विखुरलेले पत्ते , कलंडलेले पेले गोळा करत जीबोनबाबु फक्त स्मित हास्य करत होते. मी त्यांना विचारलं "क्युं हस रहे हो ? क्या हुअा?" तेव्हा जीबोनबाबु म्हणाले " यांद है मेने एकबार कहा था . ये जो पत्ते पिसते है ये गुफ्तगु है इन पत्तों कि..." मी म्हणालो " हा याद है " ते म्हणाले वो बात पुरी नही सुनाई थी मैने तुमको " मी म्हणालो " तो बताअो फिर " जीबनबाबु म्हणाले " पुरी बात ये है कि ये जो पत्ते पिसते है ये गुफ्तगु है इन पत्तों कि.. अौर असल में हम नही वो हमें चुनते है"
