उन्हाळ्याच्या सुट्ट्यांमधे टळटळीत दुपारी भटके होत अाम्ही कितीतरी फिरलो असु. तेव्हा पाठीत ‘भम्मदिशी’ धपाटा घालीत अाई म्हणायची ‘कशाला रे जिवाला इतकी घरघर?’ तेव्हा पहिल्यांदाच एेकलेला हा शब्द.घरघर.
नंतर कानशिलामागचा घाम सुकण्यासाठी पंख्याचा रेगुलेटर पुर्ण शेवटची खटकी वाजेपर्यंत फिरवायचा. शेवटची खटकी वाजली म्हणजे फुल्ल स्पिड, रेगुलेटरवरचा पाचचा अाकडा एव्हाना पुसुन गेला होता मग खटकी म्हणजे पाच हे ठरलेलं. गरम्म वाफाळलेल्या डोळे अाणखी वाटारुन तो गारवा झेलत कधीतरी झोप लागायची पण ती थोडाच वेळ. वर सताड डोळ्यांनी भमभमणारा पंखा बघत रहायचा. तेव्हा कळायचं नाही पण ‘जिवाला घरघर’ अाणि हि पंख्याची घरघर उगाच साम्य वाटायचं.
एकदा एक नवाबी मांजर घरात येऊ लागलं. नवाबी इतक्यासाठी कि कोण अदब होती त्यात कि विचारु नका. दाराची कडी पुढच्या पायाने पकडुन मागच्या पायाने कडी वाजवायचं ते मांजर. दार उघडुन कोण अालंय हे पाहेपर्यंत मांजर अात टिव्हीवर उब घेत बसलेलं असायचं. नंतर सवय झाली त्या मांजराला अामची , अाम्हाला त्यांची. एकदा मी ज्या उशीवर डोकं ठेवलं त्याच उशावर ते पण पहुडलं होतं. तेव्हा अजुन एक घरघर एेकु अाली. उत्सुकता म्हणुन मांजराच्या पोटाला कान लावला तर पाणी उपसण्याचा पंप घरघरावा तशी मोटरीची घरघर एेकु येत होती. मग मला कोणाच्या घरी पाळीव मांजर असलं कि ती घरघर अनुभवायचा छंदच लागला. गंमत अाहे ,इतरांची घरघर अनुभवायचा छंद?!
जत्रेत ‘मौत का कुअां’ मध्ये गरगरणा-या फटफटीची घरघर, पेट्रोल भरतांना मोटारसायकलच्या टाकीवर जाणवणारी घरघर, हातावर बहात्तर फुलपाखरं हुळहुळावी तसा एकदा भवरा घेतला होता तळहातावर नंतर तो कुणीच रहात नसलेल्या एका पत्राच्या घरावर सोडायचो अाम्ही. तिथेच थोडा फिरुन परत घरंगळत खाली यायचा. तो पत्र्यावर सोडायची शर्यतच लागायची. एकदा पोरं वर खेळत असतांना मी खाली हरवलेला बॉल शोधायला त्या अंधा-या खोलीत गेलो. वर भवरे सोडणं चालु होतं. तेव्हा ही अोलसर अंधारासोबत एेकलेली घरघर अजुनही त्या घरात घुमत असेल का असं कधीकधी अाठवत राहतं.
त्याकाळी दरडावुन झोपवतांना नंतर डोळा चुकवुन गळ्यावर उमटलेल्या घडीत दडलेल्या घामाची रेष पालथ्या हातानी पुशीत मागल्या गॅलरीतुन रेल्वेलाईनला अाम्ही पळालेलो असायचो. थोडं चालत गेलं कि जवळंच एका निर्जन रेल्वेरुळ लागायचे. मग रुळावरुन तोल सावरत कितीतरी लांब चालत चालत जायचं. एकदा कुणीतरी सांगितलं कि रुळावर पैशाचं नाणं ठेवलं अाणि त्यावरुन रेल्वे गेली तर म्हणे त्याचं चुंबक होतं. किराण्यातुन काहीबाही अाणयला दिलेल्या पैशातुन उरलेली चिल्लर अापलीच ह्या निस र्गनियमानुसार माझ्याकडे कधीकधी पैसे असायचे. हे कळाल्या नंतर मग मोठ्या कष्टाने मोह अावरुन तो पैसा दडवुन ठेवला अाणि रुळावर ठेवला. रेल्वे येतेय का ह्यांचा अंदाज घ्यायला थोड्या थोड्या वेळाने दोघं जण दोन विरुद्ध दिशेला तोंड करुन रुळावर कान देऊन एेकायचो. उगाच इकडे तोंड असतांना तिकडुन रेल्वे अाले तर काय घ्या? ह्या भितीमुळे. एकदा समुद्रावर गेलो होतो तेव्हा किना-यावर अालेल्या शंखाला कान लावल्यावर अातुन समुद्राच्या लाटा एेकु येतात म्हणे अाणि तुमचं भाग्य असेल ब्रम्हांडाचा सुत्राचा पण अावाज येतो म्हणे अातुन. एवढं कधीच काही एेकु अालं नाही पण एक कधीही न विसरला जाणारा एक थंडाव्याचा चटका अायुष्यभर स्मरणात राहिला. त्या दिवशी रुळावर कान लावला तेव्हा गालाला परत त्या समुद्रकिनारी शंख लावल्याची अाठवण लाटेसारखी उचंबळुन अाली. तेव्हा ही रेल्वे यायच्या कोसभर अाधी कानाला घरघर एेकु अाली होती.
मग वादळ यावं किंवा एखादी अावडती व्यक्ती निर्वाणीचं बोलुन तुम्हाला बोलायची संधी न देता अायुष्यातुन कायमची निघुन जावी तशी रेल्वे समोरुन भरधावत निघुन गेली. तो रोंरावत जाण्याचा अावाज अाणि ती कंपनं थेट अातवर जाणवली होती. ती अजुन एक घरघर.
त्या नाण्याचं चुंबक नाही झालं ह्यापेक्षा एक नाणं गमावल्याचं कोण दु:ख होतं काय सांगु. चपटा लंबगोलाकार धातू सारखं काहीतरी झालं. अाता ना त्याचं चुंबक झालं होतं अाणि ना चलन राहिलं होतं. कितीतरी दिवस कंपासपेटीत ठेवलं. त्या दिवशी अाम्हाला एकाने रेल्वेरुळाच्या ठिकाणावरुन हटकलं अाणि काहीदिवसासाठी अामचा तो अड्डा बंद झाला. पण जेव्हा जेव्हा शाळेत कंपासात ते नाणं दिसे तेव्हा तेव्हा गालावर थंडगार रुळाचा चटका अाणि अात कुठेतरी घरघर एेकु यायची.
गावी अाजी गेली तेव्हा बायका अापसात सांगतांना मी एेकलं होतं. शेवटी शेवटी घरघर खुप वाढली होती. ताकं घुसळण्याच्या भांड्यात रिकामी रवी फिरवत राहिल्यावर जसा अावाज येतो तशी मोठ्ठाली घरघर यायची म्हणे.
लहानपणी वडलां सोबत अॉफीसला जायचो अाणि त्यांच्या मागे तयाच खुर्चीवरत मोटारसायकलवर टांगटाकुन बसतात तसा बसायचो. झोप लागली कि पाठीला टेकुन झोपुन जायचो. पाठीला कान लावल्यावर जेव्हा ते बोलत असायचे एक वेगळाच घुमारायुक्त अावाज यायचा. अाणखी एक घरघर.हे कळाल्यानंतर मी त्यांच्यासोबत पुढं टाकीवर बसणं बंद करुन मागे बसायला लागलो अाणि कमरेला पकडुन बसायचो तेव्हा पाठीला कान लावायचो. पुढं टाकीवर होतो तेव्हा कधी न अनुभवलेली गोष्ट नंतर मागे अनुभवली. ते गाडीवर गुणगुणायचे.
नंतर कॉलेजात महत्वाच्या तासाला शेवटच्या बाकावर करकटकने खोदुन खोदुन कंपास मधल्या त्या नाण्याला भोक पाडलं अाणि गळ्यात लॉकेट सारखं घालुन घेतलं. बरेच जण ‘काय घातलंय?’ म्हणुन जवळ येऊन पहायचे अाणि कायमचे मित्र व्हायचे. हॉस्टेलच्या रुमवर घरघरत्या पंख्याकडे बघत अाणि गळ्यातलं लॉकेट तोंडात चघळत सहज विचार अाला . म्हणजे रेल्वे,नाणं अाणि चुंबकवाली गोष्ट खरी होती तरं
- प्राजक्त २९।०९।२०१६
