इलियास

असं म्हणतात सरकारी कार्यालयात जास्त काही मिळत नाही .मिळालं तर रिकाम्या खुर्च्या किंवा बफाम सुदर्शनी पंखे किंवा फायलींचे गठ्ठे किंवा तुमच्या-अामच्यासारख्या अडलेल्या लोकांकडुन सहज गप्पांमधुन कालची मॅच हरल्याचे विच्छेदन किंवा ८ रू. चहा अाणि अगदीच एखादा 'कामाचा' माणुस सापडलाच (इथे कामाचा ह्या शब्दाचं महत्व अनन्यसाधारण अाहे ) तर पुढची तारीख. पण मला एकदा जिवंत अनुभव भेटला. म्हणजे अगदी गेल्या वर्षी शोले परत ३D मधे रिलिज केला होता तेव्हा माऊथ अॉर्गन ऎकत ऎकत जया भादुरी कसा एक एक कंदिल मालवते ? हे मोठ्या पडद्यावर पहाणं जिवंत अनुभव असतो किंवा चार-पाच वर्षापुर्वी मुगले अाझम अाला होता रंगीत तो तर पहिल्या सेकंदा पासुन अनुभव होता. तर हे असे जिवंत अनुभव फक्त 'अाठवण' ह्या प्रकारात मोडतात.म्हणजे ते अाठवलं की एक वातावरण अपोअाप तयार होउन जातं तसंच.
मला इलियास चच्चा भेटला. इलियास चच्चा. एका तालुक्याच्या ठिकाणी कुठल्याशा कागदपत्रासाठी गेलो तेव्हा एका बाकड्यावर पाठ टेकवुन बिडीचा सैल झालेला धागा घट्ट करत बसला होता. थोडी विचारपूस , इकडंच-तिकडंच झाल्यावर कळालं इलियास चच्चा तिथेच चपरासी म्हणुन कामाला होता. पण मग सरकारी कामं कशी बेजबाबदार अाहे ,कसे लोक पैसे खातात ,अमुक एक अधिकारीच फक्त कसा प्रामाणिक अाहे ह्या पढडीतल्या गप्पा न मारता अामचा वेगळाच प्रवास सुरू झाला. तो दिवस इलियासचा शेवटचा दिवस होता.मग तो निवृत्त होणार होता. 
इलियास चच्चा.साधीशी खाकी विजार , अातुन कोपरी अाणि बाहेरुन गर्मी मुळे अर्धा उघडा केलेला खाकी शर्ट. दाढी वैगेरे नावाला तुरळक. पायातल्या बुटाचा सोल चच्चाचं वय , अनुभव अाणि केसातल्या चांदीचं कारण सांगत होता. मला बघुन म्हणाला , " काय काम अाहे ? साहेब येतीलच बसा,विझीट ला गेलेय". इतकी अदब मी फक्त खाजगी कंपनीत पाहिली होती.मग जरा वेळाने म्हणाला , ' बेटा तुझ्या इतका एक नातु अाहे मला. म्हणजे तसे सगळे मोजले तर सगळ्या बेट्या-बेटींचे मिळुन १८ नातवंड अाहेत. रोज घरी गेलो की ' क्या लाया क्या लाया ?' चालु होतं .मग वाटतं की अल्लाह ने हफ्ता ७ दिन का क्युं बनाया अठ्ठाराह दिन का बना देता तो क्या जाता ? सब खुश होते क्युं ! " मी हसलो अाणि विचारलं कि किती दिवस झाले अाता कामावर अाहात तर म्हणाले " अब तो याद भी नही की पहले दिन कैसा लग रहा था. अाब्बा थे यहा वो गुजर गए तो त्यांचा बुट मी घालुन घेतला अाणि झालो रुजू. तिसरी पिढी अाहे अामची... तिसरी. मला अाधी वाटलंच नव्हतं की मला काम जमेल . मी अापला मटरगश्ती करणारा पोरगा. पण दंगलीत घर गेलं अाणि अम्मी-अब्बाला एकदा रडतांना पाहुन ठरवलं  की काही झालं तरी ये अांसु शेवटचे परत नाही येऊ द्यायचे. विश्वास ठेवला अाणि विश्वास ठेवणं म्हणजे काय जिना दिसत नसला तरी पहिल्या पायरी वरुन दुस-या पाय पुढे टाकणे .पुर्ण विश्वासाने. 
अंग्रेजोंके जमाने से दादा के परदादा थे चपरासी. तेव्हा असं असायचं की तहसीलदार साहेबांच्या पाच मिनीटं अाधी चालायला लागायचं. माझे परदादा दिसले की सगळे लोक रस्ता सोडायचे अाणि वाट करुन द्यायचे कारण त्यांना माहित असायचं मागुन तहसीलसाहेब येताय. " लोक वाट करुन द्यायचे म्हणतांना इलियासचा चेह-यावर उगाच अभिमानाची झलक दिसली. तितका मान अाता नाही ही खंत ही त्यात कुठेतरी असावी. 
मग म्हणाला , "पण चांगलं अाहे लोक अोळख ठेवतात. एखादा गरिब अाला की अाम्ही अामच्या परीने मदत करुन देतो.तितकंच पुण्य गाठीशी .मग पाणी प्यायला उठतांना गुढघ्यावर एका हाताने जोत देत उठतांना पुटपुटला "विठ्ठला !!!! " इलियास चच्चा अाणि "विठ्ठला !!!! " काय अजब रसायन असावं नाही !
मग परत येऊन बसता बसत म्हणाला ," हे अाताचे तहसील साहेब माझे ४९ वे साहेब अाहे. सब अच्छे ही थे. ये वाले ज्यादा अच्छे है इमानदार है. पगार लेट झाला की खिशातले देतात काढुन.खिशातुन भरलेला हात बाहेर येत नाही इथे सहसा. अाणि अाठवणीने विचारपुस करतात घरची . "
मग म्हणाला " अाज मेरा शेवटचा दिवस अाहे इथला. मग अाहेच ते १८ अाणि मी. दिनभर मस्ती" मी विचारलं , " का ? चाची कुठे ? " मग हसत म्हणाला , " है वो भी है. दिवार पर टंगी है . हंसती है मुझपर कहती है चच्चा देखो ये अाया तिनसौंवा चांदीका तार तेरे सिर पे. बहुत बुढे हो गए हो जनाब. " मग त्याने खिशातुन पाकीट काढलं अाणि त्याच्या बेगमचा फोटो दाखवला म्हणाला " ये देख ये तेरी चाची. खुदा कसम इतनी खुबसुरत अौरत मैंने कभी नही देखी थी .शायद खुदा ने भी ना देखी हो सो बुला लिया उसे . शाळेपासुनच हिच्या मागे मागे फिरायचो मी . अगदी पायाला भेगा येई पर्यंत फिरायलो तेव्हा कुठे हो म्हणाली मला. फोटो बघत म्हणाला चाची ला म्हणाला " तू थी तब पांव में थे अब तू नहीं तो.. 
यादों पे आते है छाले , बेगम"
हा सगळा अामचा संवाद चालु असतांना कुणी ना कुणी इलियासला अावाज द्यायचा अाणि इलियास कपाळावरची एकही अाठी य़ेउ न देता पटकन जाउन काम अाटोपून परतायचा अाणि अामची गाडी पुढे सरकायची.
साहेब त्या दिवशी परत अालेच नाही . शेवटी मी निघायच्या तयारीत इलियास ला म्हणालो " चलो चच्चा निघतो. कागद मिळाला असता तर चांगलं कॉलेज मिळालं असतं.जाउ द्या समजु नशिबात नव्हती ही संधी"
तेव्हा इलियास म्हणाला "संधी तेव्हाच हुकते जेव्हा तुम्ही ती घेण्याचं टाळतात."
दुस-या दिवशी गेलो.इलियास नव्हता.कागद मिळाला.अाणि संधीही.
- प्राजक्त

(सामना १९/४/१४ 
http://epaper.saamana.com/Details.aspx?id=48513&boxid=123458578 )