पुन्हा गोदो

           तुम्ही एखाद्या प्रश्नाचं उत्तर शोधण्याच्या अानंदात नवे प्रश्न निर्माण केले अाहेत का? असतीलच. फक्त तुम्हाला माहीत नसेल इतकंच. कारण हे ‘गोदोयुग’ अाहे ह्याचा मला पुन:प्रत्यय येत असतो. पुर्वी रेशनच्या रांगेत, शाळे-कॉलेजच्या प्रवेश घेण्याच्या रांगेत, अमेरिका-रशिया युद्ध शक्यते पासुन ते अात्ता अात्ता ‘अच्छे दिन’च्या वायद्यात, नोटबंदीत एटीएमच्या रांगेत, शेतक-यांच्या कर्जमाफीच्या फॉर्म भरायच्या रांगेत, अमेरिका-उ.कोरिअाच्या युद्ध शक्यतेत सगऴयाच्या डोक्यात एकच अाशा असते कि एक दिवस ‘गोदो’ येणार अाहे. 

‘वेटींग फॉर गोदो’ नाटकात व्लादिमीर अाणि अॅस्टेगॉन हे दोघं गोदोची वाट पाहताय पण गोदो येण्याचे फक्त निरोप येत राहतात. नाटक संपतं, गोदो येत नाही पण गोदो येण्याच्या अाशेवर जगणं चालु रहातं. 

            माझ्या पुन:प्रत्ययाच्या प्रसंगाअाधी विषय माहित नसलेल्यांच्या अाकलनासाठी गोदो नाटकाची किंचीत पार्श्वभुमी…  दुस-या महायुद्धामध्ये नरसंहार मोठ्या प्रमाणात झाला. अनेकांचे जवळचे असे लोक नाहीसे झाले. जगण्याची आशा संपलेल्या भणंग लोकांची संख्या वाढली. पण मरणार कसं? मनात विचार आला तरी मरण सोपं असतं का? अशी लोकं काय करतील? ते काय बोलतील? कसं जगतील? त्यांच्यासाठी काय आशावाद असेल? काय आयुष्य असेल? ते विचार काय आणि कसा करतील? अशी अनेक प्रश्न म्हणजे नाटक ‘वेटींग फॉर गोदो’ ह्या नाटकाला तत्कालीन कारण जरी दुसरं महायुद्ध असलं तरी सगळीकडे अवस्था हीच अाहे. 

         …..तर मी विचारत होतो कि तुम्ही एखाद्या प्रश्नाचं उत्तर शोधण्याच्या अानंदात नवे प्रश्न निर्माण केले अाहेत ? अामचा घरातलाच एक जुना विश्वासु सहका-याने, ‘ज्यो’ने वृद्ध होऊन जगाचा निरोप घेतला. तरी अाई सांगत रहायची ‘जनावरांचा लळा वाईट असतो रे’ पण त्याच्या नसण्यापेक्षा असतांनाच्या अाठवणीत अाम्ही अाम्हाला रमवलं अाणि वृद्ध होऊन त्याने निरोप घेतल्याने ‘सोनं झालं’ची झापड डोळ्यावर लावुन अाम्ही स्वत:ला फसवुन घेतलं. जवळपास वर्ष दिड वर्ष सरल्यावर घरातल्या लहानग्यांच्या हट्टासाठी नवीन ‘ज्यो’ अाणायचा विषय निघाला. मग मला वाटलं कि अापण इतकी सोपी केलीय नाती ? म्हणजे नकळत लहानग्यांच्या पण डोक्यात उद्या मी गेल्यावर ‘नवा मी’ अाणता येतो ह्या शक्यतेची बीज रुजवुन टाकलीय का ?

          मग काही दिवसांत चॉकलेटी वेलवेटच्या अस्तर पांघरल्यासारखं एक वितभर लुटूलुटू गोळा घरात अाला. घरातल्या लहानग्यांना नवा मित्र मिळाला. जसं बाळ जन्माला अाल्यावर घरात लगबग होते तशीच लगबग झाली. कुठे ठेवायचं, कसं ठेवायचं , शी-शू ,  सगळं तसंच. मग प्रश्न अाला ‘नाव काय?’ . माझ्यातल्या काहीतरी सतत शोधणा-याने नाव ठरवलं ‘गोदो’. ज्या गोदोचा शोध सगळं जग घेतंय अाणि जो कुणाकडेच येत नाही. असा गोदो ‘माझ्या घरी अालाय’ असं माझं मी उत्तर का मांडु नये? घरातल्यांना पण गोदावरीशी साधर्म्य असलेलं ‘गोदो’ नाव अापलंस वाटलं. मग गोदो घरातल्या कोप-या कोप-यात ‘रांगोळ्या’ काढु लागला, खेळु-बागडु लागला. मी जरा लांबुनच त्याला पहात हा विचार करायचो कि भले अापण त्याला घरातलाच सदस्य म्हणुन पुर्ण मान अाणि स्वातंत्र्य दिलंय. पण तरीही एक विचार हा हि अाहे कि ‘पाळणे’ ह्या गुलामसंस्कृतीला मोठ्या मुश्किलीने अापण तोडुन मागे सोडुन अालोय पण तरीही हि ह्याचीच पुनारुवृत्ती नाही का? जे काहीतरी अापण मारुन मोडुन अालोय ते खरं तर कुठं तरी कोप-यात सुप्त अवस्थेत अाहे का? जे पुन्हा उचल घेईल हि माझी भिती अनाठायी ठरावी. अाणि हे सगळं विचार करत असतांना ‘गोदो’ उब शोधत माझ्या मागे तयार झालेल्या, भिंत अाणि मी ह्या ऊबदार कोनाड्यात येऊन झोपलासुद्धा. अापल्याला प्रश्न पडणं बंद झालंय का ? कि माझ्याच रिकाम्या डोक्यात सुतार, कुंभार अाणि भटक्या जिप्सी जमातींचे तांडे रहायला अाल्यामुळे असं होतंय? ‘एखाद्या सिनेमात अचानक नायक नायिकाच्या अासपासचे सगळे एका लयीत एकच गाणं म्हणत कसे बागडु शकतात?’ हा प्रश्न अापल्याला कितीही लॉजिकल नसला तरी पडत नाही ना. का ? कारण अापण ते सगळं स्विकारलंय. तसलंच हे स्विकारणं. एखाद्या सजिवाच्या गळ्यात साखळी टाकुन त्याला फिरायला नेणारी अनेक मंडळी दिसतात. त्यांच्या चालण्यात अापसुकच एक राजेशाही एेट दिसते. मग हे गुलाम अाणि ते मालक असलेल्या भावनेचं सुप्त पिशाच्च नाही तर दुसरं काय अाहे? 

          अाणि मग असं झालं कि गोदो अाजारी पडला. अाणि अाजकाल जनावरांची डॉक्टर कमी पण जनावर डॉक्टर जास्त झाली अाहे ह्याचा पण प्रत्यय अाला. चुकीच्या ट्रिटमेंटमुळे गोदो गेला. रात्री एक भयंकर किंकाळी एेकु अाली जी मी अाजन्म विसरणार नाही. रक्त अोकत शेवटचा अाचका देणारे रात्रीचे २ वाजुन ४० मिनीटाचं घड्याळ माझ्या डोळ्यापुढून कधीच जाणार नाही.  अाता जेव्हा जेव्हा २ वाजुन ४० मिनीट वाजतील तेव्हा तेव्हा माझ्या पोटात खोल खड्डा पडेल. मी बसुन राहिलो. एका खोल खोल दरीत पाय सोडुन बसल्यानंतर कसं वाटेल तसा बसुन राहिलो. फक्त ७ दिवस. ७ दिवसात गोदो नावाचं कुणी खरंच अालं होतं कि तो भास होता?

मोठ्या अाशेने मला सापडलेलं ‘गोदो येतो’ हे उत्तर किती क्षणभंगुर होतं हे कळालं. कि मी ‘गोदो’ नाव ठेवलं म्हणुन हे सगळं झालं ? ‘गोदो’ येत नसतो हे माहित असतांना, मी अाणलेला गोदो हा ‘गोदो’ नाहीच हे सांगण्याचा निसर्गाचा हा क्रुर प्रयत्न होता का? 

अाम्ही ठरवलं कि लहानग्यांना गोदो गेल्याचं काही सांगायचं नाही. मग सकाळ झाली. लहानगी पोरं ‘गोदोच्या’ जागी येऊन विचारायला लागली ‘गोदो कुठाय?’ मी सांगितलं ‘दवाखान्यात नेलंय. येईलंच.’ 

       
           गोदो शोधण्याच्या उत्तराच्या नादात मी घरातच व्लादिमीर अाणि अॅस्टेगॉन तयार केले. गोदोची वाट पहाणं परत सुरु झालं. गोदो येत नसतो. गोदो ने येऊ नये. गोदो येईल असं वाटत रहातं हेच शाश्वत सत्य अाहे. अाणि गोदो अाला तरी त्याला ‘गोदो’ म्हणुन हाकही मारु नये. हे सगळं ठिकच अाहे पण माझं घड्याळ रात्रीच्या २वाजुन ४०च्या पुढं सरकेना झालंय त्याचं काय करु?

- प्राजक्त २७ सप्टेंबर २०१७